Van De Aardappeleters tot de dieetboeken van nu
7 juni 2022 In het vorige nieuwsbericht hebben we de Nederlandse keuken tot en met de achttiende eeuw besproken en daarbij ook vast een kleine indruk van onze eetgewoonten in de negentiende eeuw gegeven. Het populairste kookboek uit de negentiende eeuw is Aaltje, de volmaakte en zuinige keukenmeid, en de Geldersche meid (1836).
Uit die boeken is een rode lijn tot de huidige tijd te halen:
- De Hollandse zuinigheid, calvinisme: Nederlanders vinden vanuit deze 17e-eeuwse stroming plezier in eten niet zo belangrijk, matigheid des te meer. De gulzigheid van eten en drinken zou de moeder van bijna alle ziekten zijn.
- Het hebben van vooroordelen tegen voedingsmiddelen die ze niet kennen onder de noemer ‘Wat de boer niet kent, dat lust íe niet’. Knoflook bijvoorbeeld werd tot in de jaren vijftig van de twintigste eeuw nog als iets exotisch gezien.
En ook iets wat wel veranderd is, is het volgende :
- De Franse keuken wordt in de negentiende eeuw steeds populairder bij de elite, het eten voor de bevolking wordt echter steeds ‘zuiniger’.
Zuinig wordt in de loop van de 19e eeuw zelfs goedkoop, prachtig gesymboliseerd door het schilderij De Aardappeleters van Van Gogh (1885). Vanaf 1900 verovert Martine Wittop Koning de kookboekenmarkt met boeken als Eenvoudig berekende recepten (1901), waarin per recept tot op de cent is uitgerekend wat het kost. Maar de praktijk was toch vaak wat anders. De gebruikte ingrediënten waren toch aardig luxe gerechten. Zo gebruikten sommige keukenmeiden ook truffels. Die waren toen goedkoper dan nu, maar zeker duur.
De stamppot – die we als een typisch Nederlands gerecht zien – begon pas in de 20e eeuw aan zijn opmars. Het wordt gezien als een typisch Nederlands gerecht omdat het past in ons traditionele eetpatroon van aardappelen, groente en vlees. Dat is in de afgelopen 120 jaar niet wezenlijk veranderd, al is het wel wat gevarieerder geworden. Pasta, nasi en bami zijn erbij gekomen. En vegetarische producten, de vleesvervangers, doen het goed. Maar eigenlijk is het patroon hetzelfde gebleven. De laatste tijd staan producten met koolhydraten, zoals brood en aardappels, wel wat meer onder druk. Ze zouden aanzetten tot overgewicht en daarom worden ze in diverse dieetboeken bekritiseerd.
